Zeker een aanrader: de documentaire ‘Flight from Death: The Quest for Immortality’ (imdb). Deze documentaire gaat over onze angst om dood te gaan, een angst die ons vooral onbewust bezighoudt. En over hoe we omgaan met deze angst, en allerlei oplossingen bedenken die ervoor moeten zorgen dat we na onze dood op de een of andere manier door blijven leven.
Een van de hypotheses die psychologen in de documentaire testen en bewijzen, is dat we de dood willen omzeilen door middel van cultuur. ‘Cultuur’ is een enorm project waar we met z’n allen aan werken. En dit project zal doorgaan, ook als wij er niet meer zijn. Welke vorm ‘cultuur’ aanneemt is niet eens zo heel relevant. ‘De islam’ kan zo’n cultuur zijn, maar ook ‘de wetenschap’, ‘het kapitalisme’ of ‘de VS’. Zolang er iets groters is waar we in kunnen geloven, kunnen wij als individu sterven, maar de grotere idee blijft bestaan.
Omdat ons voortbestaan bijna letterlijk van het voortbestaan van onze cultuur of ideologie afhangt, zijn we bereid om erg ver te gaan om deze te verdedigen. Het voorbeeld dat in de documentaire gebruikt werd, was de aanval op de Twin Towers op 11 september 2001. De terroristen kiezen een symbool van de Amerikaanse cultuur uit om aan te vallen (Twin Towers, Pentagon). De Amerikanen worden op zeer onomwonden wijze geconfronteerd met hun sterfelijkheid. De onmiddellijke reactie is agressie: tegen de Taliban, maar ook tegen mannen met tulbanden. En naast agressie is de reactie ook meteen nationalistisch van aard: ‘Niemand krijgt Amerika klein’. Iedereen stelt elkaar gerust: onze cultuur is en blijft de beste.
De psychologen deden experimenten, waarbij ze proefpersonen eerst op subtiele wijze met hun sterfelijkheid confronteerden. Daarna werd gemeten hoe de proefpersonen dachten over hun eigen cultuur. Wat bleek? Als proefpersonen eerst met hun eigen sterfelijkheid werden geconfronteerd, klampten ze zich daarna sterker vast aan hun eigen culturele symbolen.
Maar in een samenleving die zo door en door seculier is als de onze, hoe bestrijden wij dan onze doodsangst? Populistische politici weten hier een makkelijk antwoord op: door ons vast te klampen aan onze cultuurl Ooze verdraagzaamheid, onze veiligheid, onze Dik Trom en andere rood-gebloste jongens. Onze gulden, die de PVV zo graag weer terug zou zien, ook al zou het ons tientallen miljarden euro’s kosten. Onze Nederlands-heid: weg met Europa! Daarom zijn populisten vaak zo tegen globalisering: het is een directe bedreiging van onze eigen cultuur.
En daarom is de islam ook zo bedreigend voor veel mensen. Niet omdat er een paar terroristen tussen zitten (hoe groot is de kans dat die een aanslag plegen in Almere?) Niet omdat islamitische jongeren overlast veroorzaken (die jongens zijn vaak nog nauwelijks islamitisch). De islam is zo bedreigend omdat moslims een betere manier hebben om de dood te overwinnen.
Natuurlijk waren we hier in Nederland in eerste instantie blij met onze vooruitgang. Wij, nuchtere Hollanders, hielden nooit zo van mystieke praatjes, en in de jaren vijftig en zestig zwoeren duizenden mensen het christendom af. Wij hadden Darwin en zijn evolutietheorie. Als je homo was, prima! Afgezien van wat rare teksten van duizenden jaren geleden, was er geen goede reden om dat af te keuren. Als je dood wilde als je heel erg ziek was, moest dat kunnen. Want wederom was er geen goede reden voor om dat af te keuren.
Maar het gevolg van het afzweren van geloof en zingeving, is dat het leven wel erg nutteloos wordt. We moeten namelijk ergens in geloven om zin aan ons leven te geven. Dus gaan we maar heel erg in het krijgen van kinderen geloven. Of in het verdienen van geld. Of in het schrijven van een boek.
‘Religie is de opium voor het volk.’ Religie was volgens Marx een kwalijke zaak. Maar wat nou als het volk opium wil? Het is niet voor niets een verslavend middel. Zonder opium is het leven maar saai en grijs. En zonder religie wordt het leven wel erg betekenisloos.
Moslims hebben die opium wél. En wij niet. Ondertussen wordt onze cultuur steeds meer Europees, met vooral veel Oost-Europeanen die deze kant op komen om te werken. Geen wonder dus dat Wilders zijn pijlen richt op moslims en Oost-Europeanen.
Populistische politici en hun kiezers zijn bang. Bang voor verlies van cultuur. Want als onze cultuur verdwijnt, dan verdwijnt het Project Nederland. En dan is er over 200 jaar niets meer dat aan ons herinnert.
Reacties